1.
Bozar swingt als Brussels kunst & cultuurbastion en switched soms binnen de veelgelaagde programmatie op een exacte manier langsheen kleine tentoonstellingen/projecten.
Dat is nu het geval met twee gratis tentoonstellingen waarin de vernietiging, het verval en de anamnese van cultureel erfgoed in perspectief worden gezet van impressies en overdenkingen omtrent ideologisch-religieuze zuivering en dito culturele hegemonie.
De originele manuscripten uit het Malinese Timbuktu dat vanaf de 15e eeuw een kruispunt van handel en bijgevolg ook een wereld-baken werd van kennis, kende in 2012 de noodlottige intenties van Jihadisten om meedogenloos dit “non-correcte” erfgoed te willen vernietigen.
“Verlichte” Malinese cultuur-verantwoordelijken sleepten de kostbare stukken in het geheim naar een veilige plaats in de hoofdstad Bamako. Het werd “één van de grootste culturele reddingsoperaties ooit in de context van een op de spits gedreven politiek-ideologische oorlog”.
De kleine expo in Bozar is vooral een krachtig statement in een wereld waar exclusief denken aan de orde is en onverdraagzaamheid de suprematie van de ene cultuur over de andere met “manen macht” wil legitimeren.
De manuscripten gaan over heel moderne thema’s en bedden zich in de exacte wetenschappen, filosofie en poëzie waarvan tal van deze fraai verluchte fragmenten vertaald, te lezen en te genieten zijn als een teken van bescheidenheid over de plaats,en het (relatieve) belang van “onze” Westerse cultuur.
2.
In een andere kleine zaal van Bozar is een magistrale installatie te bezoeken van de Frans-Algerijnse kunstenaar Kader Attia (1970). Hij maakte furore met zijn”gueules cassées” : foto’s van zwaar verwonde en verminkte soldaten tijdens Wereldoorlog I die in relatie werden gebracht met originele “herstelde” Afrikaanse artefacten. Deze installatie werd één van de meest besproken en indringende kunstwerken op Documenta 13 in Kassel (2012).
“Continuum of Repair: The Light of Jacob’s Ladder” eerder te zien in The Whitechapel in London is een drastische totaalinstallatie in de vorm van een bibliotheek met duizenden veel-talige boeken met de meest uiteenlopende thema’s. Middenin – in het hart van de bibliotheek staat een houten Schrijn – een soort Kaba … waar achter glas als in een renaissance-kabinet zeldzame en kostbare instrumenten en boeken te zien zijn. Via een ladder (…aartsvader Jacob – het bekende bijbels verhaal van de droom van Jacob die droomt van een ladder die de aarde met de hemel verbindt…) kan de bezoeker tot eigen verwondering zien hoe hij/zij wordt opgenomen in een geweldige spiegeling op het dak van deze bibliotheek, “hemels opgenomen” als in een oneindige maalstroom van kennis tussen het aardse en het ongrijpbare metafysische en religieuze.
Het is een totaal-beeld – Kader Attia slaagt erin de bezoeker te overweldigen met “de vruchten” van het denken van de mens, niet alleen in het westen maar ook overal ter wereld waar het denken over het leven de intentie baart van een beter, rijker en kwalitatiever samen-leven.
Op het einde van deze enorme bibliotheek staan zoals bij vele statige bibliotheken in de wereld – vier ver-vormde bustes uit wit marmer telkens geflankeerd met een hersteld oud paneel.
Het duidt meteen de kern/ de index aan van Attia’s artistieke drive. Het herstellen van “het kapotte” betekent net zomaar het herstellen wat stuk is maar dat het “ver-maken” van een object leidt tot een ander, hybrid en in zich geschiedenis dragende object dat meteen ook alludeert op een brug tussen verleden en toekomst. Het begrip “herstel” plaatst Kader Attia tegenover het progressieve van het modernisme; het “herstel” van dingen zinspeelt op een in tijdsperspectief “in between” situatie, waar littekens van herstel het object en bij gevolg het denken in een nieuw ruimte-tijd referentiekader plaatst. Om die reden verwerpt Kader Attia een begrip zoals culturele “re-appropriation” en wijst met de nadruk op “herstel” juist op de continuïteit in kunst en cultuur.
Zijn bibliotheek huist een schat aan informatie over religie, politiek, kunst en wetenschap. In deze installatie zit dan ook een grondig denken vervat omtrent de problematische verhoudingen tussen kunst en en wetenschap. Kader Attia verwijst hierbij heel mooi naar de gedachten en experimenten van de Franse fysicus Serge Haroche die stelde dat de wetenschap soms stokt op haar limieten en dat dan het begrip kunst om het hoekje komt kijken.
Serge Haroche: “You need observation, obviously… but also imagination, and last but not least: intuition. In some ways just like an artist”.
De bezoeker loopt er hier wat “kleintjes” en nietig bij tussen de torenhoge rekken met de duizenden boeken die spiegelsgewijs “boren” tot diep in ons cultureel geheugen. In het hart van de installatie – het mooie houten kabinet – staan instrumenten opgesteld zoals microscopen en telescopen naast tracten en “gedrukte bewijzen” gebaseerd op wetenschappelijke experimenten. Het is indringend te zien hoe Kader Attia de bezoeker gewillig mee-gidst in een wandeling doorheen micro- en macro-kennis om de bezoeker tenslotte langzaam mee te voeren op zijn trap van Jacob om te zien én in te zien dat het verwerven van kennis een oneindige queeste blijft van zowel het feitelijke als het hypothetische “ten einde” als mens … te overleven en betekenis te geven aan het leven.
Deze installatie laat toe onszelf ferm te relativeren en te zien hoe het al dan niet humaan met elkaar omgaan is gefundeerd op een enorme productie van teksten; teksten die in de geschiedenis al even massaal werden genegeerd én zelfs misbruikt om “de ander” te intimideren, te minoriseren en/of te koloniseren.
Kader Attia maakte een droom van een magistrale installatie in het hart van wellicht het meest open en verdraagzame cultuurhuis van ons land: het Paleis voor Schone kunsten in het “babylonische” Brussel.
Luk Lambrecht
Poster un Commentaire