Home is where you are.

Lydia Ourahmane is nu even thuis in S.M.A.K. in Gent

1.

Wijlen Jan Hoet sprak vele malen over “displacement” en dat was toen ‘bon ton’ en hield inhoudelijk niet méér in dan de mentale switch die één of ander kunstwerk kon teweeg brengen in het hoofd (denken!) van een mens.

De tijden van gezellige ‘displacement’ liggen al sedert het vallen van de muur in Berlijn (1989) ver achter ons. De realiteit van het zich verplaatsen om allerlei redenen is vandaag een acute vaststelling; volgens voorspellingen van wetenschappers zal alleen al de klimaatsverandering grote golven van migratie veroorzaken met daarbij conflicten en oorlogen om ondermeer aan water en voedsel te geraken.

Kunst wordt vandaag volop geïnjecteerd met verhalen over mondiale migratie; een fenomeen dat er al altijd was – denken we maar aan de zogenaamde volksverhuizingen waarvan we hoorden in de lessen geschiedenis maar nooit begrepen waarom dit gebeurde …

2.

Het beleid van het S.M.A.K. in Gent is de laatste jaren gefocused op kunst uit de ‘randjes’ van de wereld om via monografische tentoonstellingen het publiek mee te nemen in de culturele habitat van de kunstenaar en diens noodzaak zich uit te drukken in een beeldtaal die niet altijd strookt met de opgepoetste en daardoor waarde-volle maar ook tegelijk waarde-vrij geworden esthetische canons die wij tot in den treure tegenkomen op de betere, met overvloedige vip-honneurs beladen  ArtFairs.

3.

De Algerijnse Lydia Ourahmane (1982) hanteerde in haar werk “Barzakh” (vertaald als tussenstadium) ook het begrip ‘verplaatsing’ maat dan wel ingegeven door het sluiten van de grenzen van Algerije tijdens de Covid19- pandemie.

Ze geraakte gewoonweg niet meer thuis en besliste om haar hele hebben en houden & inboedel te verhuizen naar Zwitserse Basel waar haar en andermans spullen in dat appartement  in een exacte display werden overgenomen in de ruimte van de (Europese) Kunsthalle in Basel.

In Gent staat het denkbeeldige appartement er zeer lichtijk bij, met uitzicht op het aanpalende Museum voor Schone Kunsten. Je flaneert er goed en wel rond en kan er alles aanraken; je bent zelfs toegelaten om in de kasten te zitten en erin te neuzen.

Met andere woorden het meubilair en de voorwerpen die grotendeels behoren tot de familie van haar huisbazin vermengen zich hier met een laagje ‘eigen’ dingen, objecten, boeken en spullen die een mens in huis doet leven.

4.

In een uitgebreide zaaltekst in de vorm van een interview vertelt Lydia Ourahmane dat de kerm van haar verlangen om alles te verhuizen te maken had met een denken over wat is een huis, wat is een thuis… En deze problematiek is bij een bezoek aan  ‘haar tijdelijk appartement’ heel voelbaar; te veel woorden zijn hier overbodig.

Bezoekers snuisteren in alles en nog wat op het risico af (…) dat de kunstenaar het volle vertrouwen behoudt  in de eerlijkheid van de bezoekers om haar bezit te respecteren.

Hier en daar staan bizarre koepels van grijzig gefumeerd glas,  waarin deels zichtbare bedrading te zien is …

Deze frele, organisch ogende glassculpturen zijn gebaseerd op ‘ingesnoerde schedels,  schedels die in bepaalde culturen in de kindertijd werden afgeplat zodat het hoofd naar boven groeide”. 

Deze bizarre praktijk was gestoeld op de idee van het ‘onvoltooide zelf’ – een waangedachte alsof deze verminkende praktijk de mens dichter bij de geesten bracht.

De link met deze (culturele) praktijk en de (mooie) glazen bulbs in de tentoonstelling is niet zo eenvoudig door te trekken tenzij men weet dat elk van deze sculpturen als titel de nummer van een gsm draagt. Iedereen kan naar deze nummers bellen en wordt dan spion/deelgenoot van wat er op dat moment wordt gezegd ‘live’ in de tentoonstelling.

Ook onzichtbare laser-stralen zijn hier latent aanwezig maar en  kunnen hun afluister-functie verliezen eens lichamen de stralen verstoren. 

5.

Ze verhuisde ook de voordeur van het appartement; een houten deur (1901) die op haar beurt werd versterkt met een metalen exemplaar die uit veiligheidsoverwegingen werd toegevoegd tijdens de burgeroorlog in 1990 toen het ontzettend moeilijk bleek te achterhalen wie rebel en/of informant was van de regering.

Het is precies dat perfect opwekken van een impliciete sfeer van gastvrije gezelligheid waarin de bezoeker ongestoord mag penetreren in de privé-sfeer van de kunstenaar, gekoppeld aan de gestage ontdekking  in en op de kasten van  apparatuur ter afluistering –  waarmee Lydia Ourahmane ten zeerste  slaagt een “sfeer” van reflexief onbehagen op te wekken over tal van items.

De idee dat je als bezoeker kan worden afgeluisterd via lasers zoals dat gebeurde tijdens de Koude Oorlog én via het anoniem inloggen via gsm-nummers,  maakt van deze op het eerste gezicht onschuldige setting een mentale ruimte waarin de grens tussen privé en publiek plots wel heel smal wordt en ons diep laat nadenken over regimes en formules van samenleving waarin het leven wordt gecontroleerd, gedisciplineerd én (zelfs) gesanctioneerd met het beroven van civiele rechten en vrijheid.

Barzakh is een tentoonstelling die een mens niet ongemoeid, laat staan onbewogen naar huis stuurt.

En ja, de vermelding ‘home is where you are’ werd door haar vader in de vorm van een hartje op een mok aangebracht als een veelzeggend geschenkje toen ze introk in dat appartement in Algiers.

Luk Lambrecht

www.smak.be

>19.09.2022