Viva Memling

Sint-Janshospitaal, Brugge

> 28.02.2021

“Memling Now” is een zogeheten, peperdure  “trans-historische” tentoonstelling in de vlakte en op de zolder van het indrukwekkende middeleeuwse Snt-Janshospitaal in Brugge.

Een voorlopig lege stad zonder horden buitenlandse toeristen die een bepaald verlangen koestert te willen afraken van een imago dat (zogezegd) is blijven steken in een ver verleden.

Of dat nu zo is en of een breed publiek daar ook zo over denkt is maar de open vraag. 

Het is goed dat een stad bekend staat voor een bepaalde tijd, net zoals Brussel cultuur-politiek de Art-Nouveau exploiteert en zich als toeristisch uithangbord toe-eigent.

Het is in deze stille en vertragende tijden méér dan een aanrader lange tijd ongestoord te kunnen flaneren in dit historisch Brugs Hospitaal waar heel veel te zien en te leren valt van hoe de idee van ‘caring’ hand in hand (over)liep met de katholieke zorg voor het nakende hiernamaals van de patiënt.

Kunst was er aanwezig als een mentaal fata morgana – als een verzameling goed gemikte beeld-tekens en dito schrijnen die devotie lieten samenspannen met berusting, angst en … opgewarmde zielenrust van de sterfelijke mens.

Directeur en oude kunst specialist Till Holger-Borchert bracht de bestaande collectie Memling, spaarzaam aangevuld met een aantal bruiklenen,  los op de invitatie van 5 levende kunstenaars met de vraag artistiek in dialoog te gaan met het beste wat er ooit alhier werd geschilderd.

Het is en blijft niet genoeg te benadrukken wat een plezier het is in in Brugge,  om zonder massa en over de schouders nerveus meekijkend publiek van zo nabij te kunnen genieten van de pracht, de kunde en de onovertroffen intelligentie van iemand zoals 15 e eeuwse kunstenaar Hans Memling.

Het Reliekschrijn van de Heilige Ursula (1489) is méér dan een lust voor het oog; alsook de schitterende diptiek van Maarten van Nieuwenhoven. Het zit vol details, spiegelingen, terugspiegelingen, textiel- en textuur-nuances doorheen en met het artificieel geregisseerde licht in zijn duizelingwekkend gedetailleerde composities. De bravoure zit in het werk en is geen pose; Memling schilderde als bezeten in een tijd vol concurrentie voor diegenen die hem konden betalen.

Till Holger-Borchert merkt in zijn tekst op dat het zelfs niet zeker is dat de verblijvers in het Hospitaal ooit het fantastische Reliekschrijn van Ursula te zien kregen…

Bij kunst die het summum betekent van werelderfgoed moet men al van zeer “goeden huize” afkomstig zijn om überhaupt in staat te zijn te kunnen in dialoog te treden met deze wonderlijke picturale schoonheid. Kunstenaars zoals Gerhard Richter en wijlen Sigmar Polke, Yannis Kounellis  en Jan Vercruysse zijn/waren daartoe in staat omdat ze zichzelf in de stroom van de kunstgeschiedenis positioneren vanuit zowel empathische intelligentie als het kunnen “produceren” van zinvolle dialogen met de erfenis van het verleden. 

De vraag bij het uitnodigen van kunstenaars uit alle hoeken van de wereld  die reageren op de kunst van Hans Memling waarover de catalogus meldt dat daarover  in feite heel weinig is bekend – stelt zich ook in de andere richting …  Hoe zouden “onze” kunstenaars bijvoorbeeld reageren op oude Perzische kunst.  Wanneer de kunstenaars niet van het kaliber zijn van geslepen, schitterende diamanten,  dan staat de val wagenwijd open voor mediocriteit, illustratie, dood-doenerij en zelfs monumentale aanstellerij.

Het is hier echter niet de bedoeling om een analyse te maken van de 5 kunstwerken die deels in het hospitaal zelf staan en deels zich autonoom terugtrokken in de lege ruimtes op zolder.

In een meer dan minimaal-potsierlijk houten schrijn is één opvallend werk te zien van de 80 jarige Iraanse kunstenaar Aydin Aghdashloo die zich een portret van Hans Mengling toe-eigende; het gezicht verscheurde/wegveegde en de gangbare achtergrond van het schilderij verving door een winters landschap dat doet denken aan één van Pieter Bruegel de Oude, pakweg 100 jaar later dan Memling geschilderd.

Het is geen recent werk; het is een werk uit 1979 – een moment waar Iran transformeerde van een westerse staat naar een dwingende Islam-natie. Bij gevolg is dit schilderij bijzonder interessant omdat het voor de kunstenaar een breuklijn betekent waar de figuratieve afbeelding heel snel moest plaats ruimen voor geo-deco-ratie. Het is een monumentaal werk dat zich ook picturaal-historisch verhoudt tot de veranderingen van het klimaat toen een kleine ijstijd van toen, nu een niet meer of nauwelijks te stuiten opwarming voorstelt van onze wereld. 

Naast dit hoogtepunt is ook het werk van de Amerikaanse kunstenaar Joseph Kosuth een hoogtepunt. Zijn twee monumentale  prints van twee op hun kop ingelijste portretten van Hans Memling zijn te beschouwen als complexe tekens die perfect de “unknown”-gedachte  uitdrukken over leven en werk van Memling in de tekst van  curator Till Holger-Borchert.

Joseph Kosuth is ook bekend als auteur die zeer complexe materies in al even complexe teksten kan gieten. En hier is dat ook het geval,  maar wie zich de moeite getroost even Radio 2 af te zetten en heel aandachtig en bij de les zijn “logica” te lezen,  wordt beloond met fundamentele inzichten.

Het is en blijft mij ook een klein  raadsel wat de summiere opmerking van Borchert betekent als hij  schrijft dat “Joseph Kosuth conceptueel speelt met Memlings portretten”….

De portretten bestaan uit zeer grote reproducties in zwart/wit; kruisjes in kleur die alluderen op educatieve- en /of leesaanduidingen en helemaal onderaan uit een balk tekst die geen uitleg verleent bij het werk.

Het gaat het er bij Kosuth over de notie inhoud te bevragen onder welke voorwaarden betekenissen tot stand (kunnen) komen. Zijn tekst is geniaal en als voorsmaakje toch even dit:

“De betekenis van wat wordt gezien, wordt lang voor het kijken zelf vastgesteld. Iets nieuws maken  om naar te kijken is een zinloze en lege handeling wanneer het publiek enkel uit ogen bestaat”.

De Amerikaans-Syrische Diana Al-Hadid maakte een hybride installatie ergens tussen schilderkunst en beelhouwkunst met neigingen naar textiel, gebaseerd op het ongelooflijke mysterieuze schilderijtje “Allegorie van de kuisheid” (1480) van Hans Memling, waarin een vroom uitziende vrouw veilig ingekapseld staat afgebeeld in een soort kristalberg. De installatie staat pal naast het muurtje met het werkje van Hans Memling.  Is dit werk noodzakelijk; hoe brengt dit werk een andere lectuur tot stand tegenover dat van een oude Meester – toch de intentie en betrachting van deze trans-historische tentoonstelling.

Naar boven dan maar, waar de relatie met Hans Memling helemaal zoek is. De gevierde Amerikaanse kunstenaar Kehinde Wiley presenteert mooi op een rij in een merkwaardige non-ruimte waar ook de educatieve dienst zich ophoudt  én naast Memlings prachtige Stichtersportret van of Francisco (?) De Rojas – een reeks retabels met toe-eigeningen van portretten en poses van Hans Memling, hier getransfereerd naar portretten van de zwart-Amerikaanse bevolking.

Ze staan hier nogal gratuit op een rijtje – de inhoud is al te doorzichtig als een magere bouillon en de geïmiteerde luikjes eromheen maken het vertoon helemaal potsierlijk.

Op de immense zolder met indrukwekkende en mogelijk ontvlambare dakspanten en waar een paar jaar geleden de fabuleuze en aangrijpende parade-film te zien was van William Kentridge –  is nu een torenhoge, vierkantige  projectie te bekijken. Het gaat om een verbijsterend traag kort-verhaal van een vredig aan onze ogen verlopende  bos-scène  die op een bepaald moment omslaat in een heuse, uitslaande  bosbrand (jawel:vagevuur) en vervolgens langzaam uitdooft tot een gereinigd maagdelijk, ”Mallarmé”-wit beeld.

Men ziet bij nader toezien, het artificiële van de pc-gemanipuleerde over elkaar gemonteerde laagjes beeld en de  ‘beverige’ toestand onderaan het filmpje laat (alsnog) een ‘menselijke’ camera-handeling vermoeden. 

Het betreft een gedurige, digitale en  studio-intensieve  (nieuwe) editie-productie van David Claerbout (52) , waarvan één aangekocht en verworven voor de collecties van  de Brugse Musea.

“Memling Now” is één van de vele recente problematische oefeningen/pogingen in het expo-genre rubriek ‘artistiek transhistoriek’, waaruit telkenmale blijkt dat de dialogen tussen heden en verleden meermaals en beduidend in het voordeel uitdraaien van het verleden.

Luk Lambrecht