Ieder met zijn vlag 

“Flags” in Villa Empain 

1.

Wie denkt aan een tentoonstelling met ‘vlaggen’ als thema voor een heuse tentoonstelling in een inmiddels gerespecteerd oord als het geweldige Villa Empain in Elsene komt niet bedrogen uit en opgetogen thuis. 

Het team van Villa Empain weet verdorie heel handig en slim op basis van op het eerste gezicht banale thema’s telkens weer projecten op touw te zetten die in Brussel “een gap” vullen. 

Niet alleen gesubsidieerde organisaties proberen, een laat ons eerlijk zijn klein, ingewijd publiek te charmeren met kunstenaars en concepten die “primeur” in ons land aantreden met thema’s die kruiselings perfect passen tussen en in de inhouden van Documenta, Biënnale Van Venetië en Manifesta. Uiteraard is kunst het vehikel bij uitstek om maatschappelijk brandende actuele thema’s aan te snijden al blijft het allemaal mooi hangen binnen de veilige ommuurde kunst – en cultuurlocaties. Eens polemische inhoud buiten-sijpelt, sluiten de ‘gevestigde lichamen’ van de maatschappij de rangen en wordt er opgetreden; dat ondervond zelfs de recente documenta in Kassel van de eerste tot de honderdste dag van het meest in het oog gehouden “vrije” kunstproject ter wereld. 

Villa Empain – gepatroneerd door de Boghossian Stichting wordt gedefinieerd als een “centrum voor kunst en dialoog tussen de oosterse en westerse culturen”. Dat is geen zoemende pep-talk maar wordt hard gemaakt via vele activiteiten die de Villa onderneemt en organiseert bij dit edele voornemen.

Het DNA van de Villa Empain is dan ook doordrongen van een scheut engagement dat voel- en zichtbaar is doorheen de ‘heldere programmatie. 

De Villa profileert zich in het midden van het overdrukke (actuele) kunst-gebeuren in het Brusselse Gewest en zal dat ook met verve ‘overleven’. 

2. 

“Vlaggen” zijn nu iets waar iedereen op één of andere manier achterna-holt; een gedroomd thema voor het maken van een omvangrijke tentoonstelling dat (opnieuw) in handen werd gegeven aan de ‘op rust’ curerende Franse Alfred Pacquement, die lange tijd de plak en vlag zwaaide in het Centre Pompidou in Parijs. Dat is ook dé reden waarom er echt hele straffe kunstwerken op deze expo worden getoond; Pacquement beschikt waarschijnlijk nog over een dubbel van de sleutel van de depots van het mega Franse museum dat ook binnenkort als “Kanal” de Brusselse Kanaalzone ferm zal “upgraden”. 

3.

Twee ‘vlaggen’; ééntje die wappert op de voorgevel en één (als verzameling) die ijlings zweeft over de illusie van hemelsblauw water van het prachtige spiegel-vormige zwembad zijn (zelfs) gratis te bezichtigen. 

Op de voorgevel ‘waait’ de vlag van Yara Saïd uit Syrië; een vlag bedacht als een oranje-veld met een zwarte streep erdoorheen als een ‘abstracte’ verwijzing naar reddingvesten en gummiboten om de zee over te steken naar betere oorden. Deze vlag werd meegedragen bij de groep atleet-vluchtelingen tijdens de parade van de Olympische Spelen in Rio. 

Scheerlings over het water van het zwembad installeerde Daniel Buren maar liefst 1312 driehoekige blauw-witte vlagjes als een strakke invasie van vlagjes die doen denken aan een vloot zeilboten. Daniel Buren schittert hier opnieuw rond de Villa met een werk dat typisch is voor hem; met name het gebruik van plaatsen en plekken waar niemand anders “een poot” op zou zetten. Dit indrukwekkende werk “1312 Flammes sur l’eau” is uiteraard deels formeel maar ontlokt zoals bij al zijn werk een mobiel kijk- en flaneer-gedrag van de bezoeker. Om die reden circuleren er dan ook duizenden gsm-beelden van zijn onherroepelijke werken ‘in situ’ die absoluut geen ideaal-vast kijk-standpunt (willen) suggereren. Wat een kunstenaar blijft Daniel Buren !

4.

Tussen deze twee “publieke” werken ‘outside’, sandwichen de andere werken zich in de museaal-‘huiselijke’ context van de machtige villa die luxe en macht uitstraalt. 

Het siert curator Pacquement dat hij nooit vergeet een injectie van de (ondergesneeuwde) kunstgeschiedenis toe te dienen in zijn expo-projecten; ook deze keer niet. 

Wat heerlijk om in de ‘Noordelijke Kamer’ een suite kunstwerken te beleven over plus minus gelijktijdige, vroeg 19e eeuwse politieke omwentelingen in Frankrijk en België met werk of kopies van Léon Cogniet, Adolphe Mouilleron & Eugène Delacroix en Gustaf Wappers. 

Bij de prachtige, dense ets van Picasso in deze kamer maakt Pacquement (zelfs) een grappige hypothese over de betekenis van een zwarte vlag als een oorlogsverklaring omwille van een begeerlijke vrouw. 

De tocht in de Villa biedt eindeloos veel top-werk dat allemaal goed en wel wordt becommentarieerd én gecontextualiseerd in een gratis publieksboekje. 

5.

Toch een een kleine greep. Van de Amerikaan David Hammons (1943) is zijn iconisch gescheurde Amerikaanse vlag in de kleuren van de pan-Afrikaanse opgehangen in de traphal van de villa; een vlag die kippenvlees kan veroorzaken net zoals die andere Amerikaanse vlag van Danh VO die een uit 1776 stamt en is getooid met ‘militaire accessoires’ met een knipoog – die trouwens in heel wat werken nagalmt – naar de transitie van een (Amerikaanse) vlag die pril staat voor ontvoogding en er al snel één wordt van imperialisme. Eentje in een zelfde maar direct-bijtende stijl is de affiche “All the Genocide Records” (1966) van fluxus-artiest Georges Maciunas waarin onomwonden een ‘statistiek’ wordt meegedeeld van wat het Amerikaanse Imperialisme overal ter wereld kostte aan (onschuldige) mensenlevens !

Spits oren en open wijd de ogen voor de indringende al dan niet al iconische video’s van John Gerrard, Mircea Cantor en de fabuleuze Marina Abramovic. 

Bij de ontdekkingen moet je zeker naar de blauwe badkamer met o.a. een aardig schoteltje met drie eieren in de Belgische kleuren van Marcel Broodthaers én vooral een klein ensemble vroege assemblages van drijfhout (!) van de onlangs overleden Claes Oldenburg. Deze ronduit fantastische sculptuurtjes uit 1960 (!) zijn ontwapenend in un eenvoud en suggereren niet meteen een nationale vlag; hoogstens een insinuatie, een contour… 

De expo overvalt een mens van verrassing na verrassing ! 

Naast werk van obligate kunstenaars zoals Alighiero e Boetti, Andy Warhol, Jasper Johns en Gilbert & George is de bijdrage van de nukkige Duitse kunstenaar Thomas Schütte apart, waarvan één van zijn verwisselbare drieluiken wordt gepresenteerd uit de reeks “Tricolores”. De drie kleuren zijn hand-gewijs geproduceerd op drie verschillende en losstaande formaat-identiek geëmailleerde keramieken platen zodat de volgorde niet de orde van “vadertje staat” hoeft of moet volgen … 

Het is één van de vele uiterst “mooie” voorbeelden van de manier waarop kunstenaars meestal of nooit vlag of wimpel achternalopen, maar kritisch blijven bij elke vorm van publiek-uiterlijke natie-identitaire vlag-orde en eerder streven naar een artistieke emanatie van vrijheid op basis van humaan-egalitaire wan-orde. 

Luk Lambrecht 

de expo “FLAGS” loopt nog tot 22.01.2023  www.villaempain.com