Mondialité

een zoektocht naar relevant globaal denken en leven

Villa Empain, Brussel

nog tot 10 september 2017

De Frans-Antillaanse schrijver, denker en dichter Edouard Glissant (1928-2011) is niet meer weg te denken uit het discours dat zich beweegt in bepaalde kunstmiddens. Het blijft de verdienste van curaror Hans Ulrich Obrist om als eerste het denken van Glissant te hebben verspreid; Glissant was trouwens een trouwe compagnon de route van Obrist die wel altijd met denkers, architecten en wetenschappers “een eerste brug’” wist te bouwen met het soms al te steriele en “autonome” discours binnen de kunstwereld.

Glissant’s ideeën waren trouwens ook al de drijfveren achter het concept van de expo “Atopolis” die Dirk Snauwaert maakte in 2015 nav Mons 2015.

Wat Glissant zo aantrekkelijk maakt is zijn “andere” visie op het fantome begrip “globalisering”. Edouard Glissant schoof het begrip “mondialité” naar voren als alternatief waarbij vooral de identiteit van lokale regio’s etc…niet verdampte in één globaal, vlak, kleurloos en uniform wereldbeeld.

Mooi is zijn metafoor van de archipel versus het continent ! Hier beschouwt hij de aparte, identiteit-behoudende eilanden – die toch een mate van geheel betekenen – tegenover het begrip continent dat voor Glissant staat voor uniformiteit. Een ander veel geciteerd begrip is “créolisation”en duidt dan weer op het samen-gaan en dito leven van verschillende culturen in een globale dialoog zonder verlies van respect voor éénieders verschillen. In het gekleurde begrip “créalisation” schuilt zelfs een tikkeltje utopie: het gaat over de betrachting van een reëel samen-leven over de cultuurgrenzen heen, als gemeengoed voor geluk, (v)rede en toekomst.

Dat de schrik er vandaag wereldwijd goed inzit voor de desastreuze gevolgen van de globalisering is wiedes; de angst evoceert zich in alom populisme in alle geledingen van de politiek; in nationalisme, racisme, religieus extremisme en fanatisme én (bedenkelijk) economisch protectionisme.

Dankzij het publiek bestaan van de kunst worden “andere” begrippen tenminste maatschappelijk kenbaar, die anders niet de revue zouden passeren in de dagelijkse massamedia én hierin juist ligt één van de belangrijke “gevolgen” van deze tentoonstelling, georganiseerd in de machtig gerenoveerde Villa Empain waar de flitsende curatoren Asas Raza en Hans Ulrich Obrist hun eigenzinnige gang gingen.

De expo is te bezoeken als een “wandelend essay” waarin veel informatie te rapen valt over het leven en denken van Edouard Glissant; aan de inkom van de Villa loop je zelfs letterlijk op een video met een interview met hem – een video als “een eiland” die communiceert met de vele andere werken op deze wringende en soms opwindende expo. Obrist probeert tenminste steeds het format te doorbreken van het “gewoontjesweg” naast elkaar tonen van kunstwerken – hier heerst een soort beredeneerde wan-orde waarbij vooral opvalt dat de bezoeker zelf het audio-systeem lijfelijk bestuurt via het wandelen langsheen sensoren die de interviews etc… activeren.

Edouard Glissant opperde ooit de idee om op Martinique een museum te bouwen die er helaas niet kwam. Een museum met werk van vrienden die hij cadeau kreeg zoals van Roberto Matta en Wifredo Lam in het utopische perspectief om de ‘verscheiden’ kunst van beide Amerikaanse continenten te presenteren als in één encyclopedie. Glissant: “ I imagine the museum as an archipelago. It is not a continent, but an archipelago”. Dit citaat illustreert op treffende wijze de gehele denkwereld van Glissant die ook een museum niet zomaar beschouwde als een ordelijke bewaarplaats voor kunstwerken maar als een “actief laboratorium”.

De geest van Edouard Glissant zit goed en wel in de oksels van de Villa Empain. Prachtig werk van zijn tijdgenoten Antonio Segui, Wifredo Lam en Valerio Adami worden in een parcours getoond met recenter werk dat al deels tot het collectieve geheugen van de kunst behoort. Een vroeg werk van Alighiero E Boetti spant hier de kroon; deze (vakjes-gewijs) aan Arte Povera gelinkte kunstenaar wist zich al in de jaren zeventig van de vorige eeuw te manifesteren als een mondiaal kunstenaar door zich te vestigen in Afghanistan en er o.a. te werken aan geo-politieke landkaarten in borduurwerk geproduceerd door lokale ambachtslui.

Hans Ulrich Obrist gaf onlangs het schitterende boek “The weight of the World” uit van de Libanese Etel Adnan (1925). In de Villa wordt van haar een poëtische leporello gepresenteerd die perfect harmonieert met een werk tegen de muur van Kader Attia dat bestaat uit een keramisch bord uit Delfst blauw met erop een liederlijk tafereel. Alleen het bord is stuk en wordt aan elkaar gehouden dor zichtbare “steken” van roestige metaaldraad.

Ja, het flaneren doorheen de kamers van de Villa gaat dan verder en verder en levert heel wat verrassende confrontaties op van al dan niet recent werk van Walter Price Steve McQueen, Raqs Media Collective en Koo Jeong A.

Tegen een monumentale muur van de Villa is een prachtige, fijngevoelige tekening te zien met de zachte contouren van het eiland Martinique. Het is een uitzonderlijke tekening van de Franse kunstenaar Philippe Parreno die niet meteen bekend staat voor kunst met traditionele middelen. Deze tekening is een erg mooi, intens én poëtisch saluut aan Edouard Glissant; het is alsof de tekening de grenzen – letterlijk en mentaal – oplost van het ‘paradijselijke’ eiland, waar Glissant vandaan kwam.

“Mondialité” toont ook heel wat boeken, prentkaarten én tekeningen van Edouard Glissant, afkomstig uit het verrassend uitgebreide privé-bezit van Hans Ulrich Obrist; op die manier is deze expo ook een beetje een zelfportret van de nerveuze curator die ook samen met Villa Empain curator Asad Raza de nodige tijd vond om een heel interessant boek samen te stellen over leven en denken van Edouard Glissant, gelardeerd met talrijke interviews en afbeeldingen, te zien op deze niet te missen tentoonstelling.

Op zaterdag 9 september wordt een lezingen-dag georganiseerd van 11 to 21 uur met o.a. bijdrages van de curatoren Hans Ulrich Obrist & Asa Raza, Antonio Segui, Dirk Snauwaert en Rem Koolhaas. Performances van Mette Edvardsen en Eszter Salamon !

De tentoonstelling “Mondialité” loopt nog tot 10 september.

Meer inlichtingen via www.villaempain.com

Luk Lambrecht